Талааннаах биир дойдулаахпыт, мелодист Власий Семенович Кондаков тыыннааҕа буоллар, бу дьыл тохсунньу 31 күнүгэр төрөөбүтэ 80 сааһын туолар өрөгөйдөөх үбүлүөйүн бэлиэхтиэхтээх этибит.
Биһиги аймах Тарын Үрэх диэн биир саамай кэрэ сиргэ түөлбэлээн олорбуппут: Кривошапкиннар, Кондаковтар, Гермогеновтар, Березкиннар о.д.а. аатырбыт дохсун сүүрүктээх Индигир өрүс кэҥээн-тэнийэн, онон-манан үөстэнэн, арыый да тарҕанан-тайаан, сис хайалары батыһан, биир маанылаах хотоолугар былыр Байаҕантайтан тардыылаах аатырбыт бастакы гильдиялаах атыыһыт Николай Осипович Кривошапкин оҕонньор олоҕор, маанылаах “Сэттэ сирэй хайатын” анныгар, өссө чопчулаатахха, “Аппаҕа”.
Көмүс хостооһуна сытыырхайан, онуоха эбии колхуостары бөдөҥсүтэр аатыран, сопхуостарга кубулутар дьаһаллара мэҥэһик буолан, олохтоохтор олохторо огдолуйан барбытын мэлдьэһэр табыллыбат. Олохтоохтор көмүс ньээкэ уйаларыттан көһүмээри үс күннээх түүн мунньахтыы сатаабыттара биллэр. Ол эрээри, үөһэ салалта, партия уурааҕа өссө ордук суостааҕа: “Булгу көһөҕүт”, — диэн буолбута.
Сорох ыал оскуоланы батыһан, Төрүккэ көспүтэ. Оччолорго онно начаалынай эрэ оскуола баара, онтон сыыйа сэттэ кылаастаах буолбута. Ким эрэ Томторунан, Сордоҥнооҕунан, Үчүгэйинэн, Өймөкөөнүнэн барыталаабыта. Өссө Уус Алданынан, Ньурбанан тарҕаспыттара, сорохтор онно олохсуйан хаалбыттара.
Ити кэм саҕана Нерскэйгэ “Дружба” сопхуос тэриллибитэ.
Томторго киин уһаайбаланан, “Өймөкөөн” сопхуос тэриллэн барбыта. Ол саҕана дириэктэринэн Ксенофонт Агеевич Эверстов үлэлиирэ.
Колхуостаахтар көмөлөрүнэн аҕабыт улахан дьиэ туттубута, онно бары суулаһан олорбуппут.
Эһэбит Ыстапаан булчут, ууһут бэрдэ. Ону батан ини, уолаттар мас тыыны мииммитинэн барбыттара. Дьоммут колхуос сүөһүтүн көрөллөрө. Ынах ыан, сэппэрээтэрдээн арыы бөҕө таптайаллара, ньирэйдэри туспа тутар хотонноохторо.
Аҕабыт кадровай булчут этэ, табалааҕа.Ол сыарҕатыгар мас кэрдэн киллэрэрэ. Биһиги дьиэ кэргэҥҥэ соҕотох эр киһибит кини эрэ. Убайа Элэгэнтэй Ньара баһыгар олорон, эрдэ Өймөкөөҥҥө көспүт кэмэ эбит. Ол иһин Ньара Кондаковтара, Элэгэнтэйэ диэн ааттаабыттар.
Оскуолабыт биһигиттэн түөрт килимиэтир тэйиччи этэ. Оҕолор наар сүүрүүнэн сылдьарбыт. Улахаттар куота баран хааллахтарына кинилэртэн хаалсымаары, эрдэ тиийэн киэҥ көрүдүөргэ сүүрээри-көтөөрү, оонньоору-мэниктээри түөс бөтөрөҕүнэн түсүһэрбит.
Балтыбыт Татьяна Спартаковна Иванова — юридическэй наука дуоктара, эдьиийбит М.И. Моисеева — Үлэ бэтэрээнэ (2011 с.)
Биһиги аймахха үксүлэрэ уолаттар этилэр. Эдьиийбинээн таһараа кыргыттардыын үһүөбүт эрэ. Туохтан да иҥнэн-толлон турбат буоларга кинилэртэн үөрэннибит да ини.
Улахаттарбыт наар биһигини хамаандалыылларыгар үөрэнэн да хаалабыт быһыылаах, барытын тук курдук толорон иһэбит. Ол курдук туллугу бултаһан, ахсаанынан куоталаһыы баара, оччотооҕу дьон, оҕо өйдүүрэ буолуо. Түннүк быыһынан быа таһааран, сохсо иитэллэр. Ону куоттарбакка көрө сылдьаарыҥ диэн буолар. Көрө сытан тардыахтаахпыт. Сороҕор эрдэлээн, сороҕор хойутаан тардыалаат, омуммутугар сүүрэн тахсан, хомуйа охсобут.
Убайдарбыт оскуолаттан хойут кэлэн төһө буолбутун бэйэлэрэ ааҕаллар этэ. Оччолорго тимир чаархаан саҥа үөдүйэн, ону иитэн бардахтарына, кэлэллэригэр көрөн тоһуйар сорудахтаахпыт.
Арай, биирдэ көрдөхпүнэ Былааһый чаархааныгар туллуктар иҥнибиттэр эбит. Ону араара сатаан баран маҕыйа түһэн баран тардыбытым доҕоор, төбөтө быстан хаалла! Онтубун кыайан араарбатым уонна мөҕүллэрим буолуо диэн, ол туллукпун хаалбыт этэрбэс иһигэр уган кэбистим. Киһим оскуолаттан кэлээт аймалҕан бөҕөтүн түһэрдэ:”Туллукпун ким ылла, көрө сатаатым да булбатым!”, — диэн. Онуоха эдьиийим Ааныска күлэ-күлэ: “Ээ, оттон көтөн хааллаҕа дии”, — диэн толук эппиэттээтэҕэ. Былааһыйбыт: “Ол төбөтө суох хайдах көтүөҕэй?” – диэн уордайбыта сүр. Эдьиийим көмөлөспөтөҕө буоллар онтон атын сахсылларым хааллаҕа… Кэлин ол туллук этэрбэс иһиттэн көстөн кэлэн, чыычаах ахсаана эбиллэн, манньыйан, кыайыылаах кини аатырбыта.
Бу туһунан элбэхтик санаан күлэн да биэрээччибит. Оо, оҕо сааһым туллуктара!..
Убай Былааһый отчут-масчыт, булчут бэрдэ буолан, уолаттара кини суолунан бардахтара — бастыҥ отчуттар, булчуттар, үлэһит үтүөлэрэ, ханнык да үлэни сирбэттэр, эбиитин сиэннэри үлэҕэ такайаллар, сөпкө иитэллэр.
Былааһый-Власий Семенович Тарын Үрэх оскуолатын бүтэрэн баран Н.Г. Чернышевскай аатынан Бүлүүтээҕи педучилищеҕа үөрэнэ киирбитэ. Кини дьоһун-мааны учууталларга үөрэнэн, муусука алыбар дириҥник ылларан, киэҥ билиилээх идэлээх үлэһит буолан Өймөкөөнүгэр төннүбүтэ.
Мин элбэхтэн биири санатыахпын баҕарабын — Бүлүүтээҕи педучилищеҕа устудьуон талаанын уһугуннарар, дьарыктыыр, дьоҕурун сайыннарар үлэни күүскэ ыыталлара. Власий Семенович хайыһарга сүүмэрдэммит хамаанда чилиэнэ буолан, училищетын чиэһин элбэхтэ көмүскээбитэ. Аны оччолортон плакатнай шриби сөптүк тутуһары ирдииллэрэ, ол сатабыла таах хаалбатаҕа. Ити көрөр, аан дойду омуктара анаан кэлэн хаартыскаҕа түһэн барар тымныыны бэлиэтиир стелаларын эскиһин Власий Семенович оҥорбута, үйэлээх үлэтин туоһута буолан турдаҕа.
Мин кинилиин оҕо эрдэхпиттэн бииргэ үөскээбит, биир дьиэҕэ, тиэргэҥҥэ олорбут буолан, оҕо сааһын одоҥ-додоҥ да буоллар, хайдах өйдөөн хаалбыппынан аҕынным.
Ол саҕана биһигини, мэник-тэник бэдиктэри, убайым Иван Михайлович Кондаков Москубаттан кэлэ сылдьан хаартыскаҕа түһэртиир этэ. Олор сырдык өйдөбүл буолан хаала сылдьаллар.
Тарын Үрэх дьон үтүөтэ, үлэһитэ, үөрэҕи ылынымтыа ыччаттаах, айылҕа хадаҕалаан бэрсибит биир саамай кэрэ, сырдык санааны саҕар уутуйан үөскээбит түөлбэтэ диэтэхпинэ, үгүстэр сөбүлэһиэхтэрэ дии саныыбын.
Кинилэр ыччаттара өбүгэлэрин сыдьааннарын ааттата да турдахтара. Холобур, мин Тарын Үрэхтэн тардыылаах Ньара Элэгэнтэйин муннун бүөтэ, сиэнэ балтыбынан, саха дьахталларыттан бастакы юридическай билим дуоктарынан, историческай билим хандьыдаатыгар тиийэ үүммүт Татьяна Спартаковна Иванованан киэн туттабын.
Кинилэр курдук биир дойдулаахтарбыт тустарын кэлэр көлүөнэ кэрэкэ кэпсээн оҥостуо диэн бүк эрэнэбин.
Валентина Ксенофонтова, үлэ бэтэрээнэ, эппэкиин,
Өймөкөөн