Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтин “Сиртэн үүнүү ылыыны сайыннарыы” бырайыагын олоххо киллэрэргэ быйыл 693,9 мөл. солкуобай көрүллүбүтэ. Бу үптэн 7,97 мөл. солкуобайын федеральнай, 505 мөлүйүөнүн өрөспүүбүлүкэ уонна 181 мөлүйүөнүн олохтоох бүддьүөттэр угуохтаахтарын сыл 9 ыйын түмүгүнэн ыйыллыбыт үбүлээһинтэн федеральнай уонна олохтоох бүддьүөттэр барытын, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 75,6 бырыһыанын биэрдилэр.
Саба быраҕан көрдөххө, быйыл тыа хаһаайыстыбатын култуураларын ыһыы иэнигэр (гектарынан) уонна хомуурун кээмэйигэр (туоннанан) тириэрдиллибит сорудахтары толоруу көрдөрүүтэ куһаҕана суох. Ол курдук, саас уһуннук тымныйан-хатаан, сир сылыйан уонна кууран биэрбэккэ, бааһыналарга ыһыы үлэтэ биир нэдиэлэ, сорохторго уонча хонук хойутаан саҕаланнар даҕаны, былааннаммыт иэнтэн бурдук 105,3 (10868,3 гектар оннугар 11440 гектар), хортуоппуй 101,1 (6748,4 гектар оннугар 6820 гектар) бырыһыан ыһыллыбыттара. Оҕуруот аһыгар уонна сүөһүгэ аналлаах култуураҕа ыһыы былаана кыралыынан туолбатаҕа: туһааннааҕынан 99,9 уонна 95,5 бырыһыанныы. Онон, былаан быһыытынан, ыһыы бүттүүн иэнэ 48698,7 гектар буолуохтааҕын 48 тыһыынчаҕа тэҥнэһэн, 98,6 бырыһыана туолбута.
Хомуур түмүгэ кэлиҥҥи сыллардааҕыны кытта тэҥнээтэххэ, биир күдьүс үчүгэй буолла. Арай, хортуоппуй былааннаммыт кээмэйтэн итэҕэс хомуйулунна: 65455,6 туонна буолуохтааҕын 64851 туонна хостонон, туолуута – 99,1 бырыһыан. Элбэх киһи быйыл “хортуоппуй сыла буолбатах” диирин былырыыҥҥы көрдөрүү 88,2 бырыһыаныгар тиийэр үүнүү хостоммута бигэргэтэргэ дылы. Оҕуруот аһа 100,5 (30846 туонна оннугар 30846 туонна), бурдук 115 (10559,9 туонна оннугар 12149 туонна) бырыһыан туоллулар.
Хаһаайыстыбалар сүөһү-сылгы кыстыгар хайа даҕаны дьыллааҕар дэлэй аһылыктаах киирдилэр. Былырыын сайын ким курааннаан, ким ууга баран, күһүн хаар түһүөр диэри сыралаһан 391178 туонна от кэбиһиллибит буоллаҕына, быйыл сайын отчуттар 466042 туонна кэбиһиини холкутук ыллылар. “Бары оттоох буоланнар, атыыга барыа суоҕа” диэн санааттан тардына соҕус, бэйэлэригэр сөп буолары оттоотулар, арай, хаһаайыстыбаннай өттүлэрэ “эһиил туох буолуоҕун билэн” диэн курулатарга анаан туох сэрбэйбитин барытын кыһыйдылар. Бу иһигэр мобильнай биригээдэлэр эмиэ тэриллэн, ыраах тиийэн 34,6 тыһ. туонна оту бэлэмнээтилэр. Маны тэҥэ хаһаайыстыбалар сүөһү сүмэһиннээх аһылыгар сиилэһи угуу былаанын 119,2 итиэннэ сенаһы суулааһыны 122,1 бырыһыан толордулар.
Министиэристибэ улуустар сүөһү аһылыгын бэлэмнээһини сайыннарыыга туһуламмыт бырагыраамаларын кыттыгас үбүлэһэн, быйыл өрөспүүбүлүкэ уонна олохтоох (улуустар) бүддьүөттэриттэн 356 мөл. солкуобай угулунна. Бу саамай табыллыбыт уонна көдьүүстээх тосхол буоларын ынах сүөһүнү иитиигэ идэтийбит хаһаайыстыбалар салайааччылара бэлиэтииллэр. Бырагыраамаҕа быйыл 19 улуус (Алдан, Амма, Бүлүү, Үөһээ Бүлүү, Үөһээ Дьааҥы, Куорунай, Ленскэй, Кэбээйи, Мэҥэ Хаҥалас, Мииринэй, Нам, Ньурба, Өлүөхүмэ, Сунтаар, Таатта, Томпо, Уус Алдан, Хаҥалас, Чурапчы) уонна Дьокуускай куорат хапсан, үлэлэһэ сылдьаллар. Быйыл барыта 174 тыа хаһаайыстыбатын тиэхиньикэтэ уонна тэрилэ, 2246 туонна сүөһү аһылыгар аналлаах култуура сиэмэтэ атыылаһыллыахтаах, 266 км усталаах күрүө тутуллуохтаах. Ленскэй, Ньурба, Уус Алдан улуустарыгар холбоон 1300 туонна сиилэс угуллар оҥкучаҕын, Үөһээ Бүлүү, Ленскэй, Ньурба, Таатта, Хаҥалас, Чурапчы улуустарыгар 1800 туонна от ууруллар-харайыллар кыбыытын тутуохтаахтар. Бурдук ыскылааттарын тутууга 40 мөл. солкуобай кээмэйдээх субсидия үбэ ыытылынна. Аммаҕа “Абаҕа” ХЭУо уонна Уус Алдаҥҥа “Биэттэ-Агро” ХЭУо холбоон 1500 туонна бурдук батар ыскылааттара тутуллан киирдилэр. Олору тэҥэ Өлүөхүмэҕэ “Поиск” кэпэрэтиипкэ сыл бүтүөр диэри 1 тыһ. туонна бурдук киирэр истээх ыскылаат, ааспыт сылга бэриллибит субсидия суотугар ситэриллэн, үлэҕэ киириэҕэ.
Быйыл минеральнай уоҕурдуулары уонна пестицидтэри атыылаһарга, тыа хаһаайыстыбатын култууратын сиэмэтин үүннэрэн тарҕатааччылары өйүүргэ өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн 70,7 мөл. солкуобай көрүллүбүтэ. Тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччулар 977 туонна минеральнай уоҕурдууну, 2343,3 туонна үүнээйини үөнтэн-көйүүртэн харыстыыр эмтэри, 81,5 туонна бурдук уонна 561,2 туонна хортуоппуй элита сиэмэлэрин атыыластылар. Идэтийэр хаһаайыстыбалар 2732,5 туонна бурдук уонна хортуоппуй элита сиэмэлэрин үүннэрэн хомуйарга былаанныыллар.
Өрөспүүбүлүкэ сиртэн үүнүүнү ылыыга идэтийэр хаһаайыстыбалара сиэмэлэрин билимҥэ олоҕурбут сиэмэнэн кэмигэр сөргүтэллэрин ситиһэр итиэннэ хаһаайыстыбалары оройуоннаммыт үрдүк хаачыстыбалаах сиэмэнэн хааччыйар туһуттан бастакы сиэмэни үүннэрэн ылар “Наука” ХЭУо үлэтин өйүүргэ 16,8 мөл. солкуобайы ыыппыттар. Отчуоттанар сылга туһааннаах тэрилтэ 65,4 туонна хортуоппуй, 42,4 туонна бурдук уонна 0,95 туонна сүөһү аһылыгар аналлаах култуура суперэлита сиэмэлэрин үүннэрэн тиксэриэхтээх.
Өссө биир чааһынай тэрилтэ судаарыстыба өйөбүлүнэн туһанна. Ол – Тулагы Сыырдааҕар оҕуруот аһын сылаас тэпилииссэҕэ кыһыннары үүннэрэр “Саюри” ХЭУо. Федеральнай бүддьүөттүүн холбоон 8,5 мөл. солкуобайдаах көмө бэриллибит. Тэрилтэ сыл устата 2444,5 туонна оҕуруот аһын уонна күөх үүнээйи үүнүүтүн хомуйарга былааннаабытыттан 9 ыйга 1808,8 туоннатын (74 бырыһыанын) ылла. Итинтэн оҕурсута – 1396,1, томата – 395,3, күөх култуурата – 17,4 туонналыы.
лиорацияҕа, матырыйаалынай-тэхиньиичэскэй хааччыйыыга уонна информатизацияҕа департаменыгар улуустартан өйөбүл көмөтүнэн ким төһө тиэхиньикэни-тэрили, сиэмэни, уоҕурдууну атыыласпытын, хас килэмиэтирдээх күрүө туппутун, о.д.а. үлэлэри толорбутун б.дь. ахсынньы 25 күнүгэр диэри отчуоттуохтаахтар. Онон, чуолкай сыыппаралары этэргэ эрдэ. Ол гынан баран, быйыл саас өссө ыһыы үлэтэ саҕалана илигинэ Аллараа Бэстээх эҥээригэр олорор Амма, Мэҥэ Хаҥалас, Чурапчы, Уус Алдан, Хаҥалас (өрүс уҥуордааҕы нэһилиэктэригэр), онтон уу суола аһыллыбытын кэннэ Нам, Сунтаар улуустарыттан уонна Дьокуускай куораттан барыта 15 улахан хаһаайыстыба ыһыыга уонна хомуурга аналлаах 19 тиэхиньикэни лизинг ньыматынан атыыласпыттара үлэ түмүгэр бэлиэр билиннэ. Ити хаһаайыстыбаларга бу сыллааҕы иэстэрин (5 сыл устатыгар төлөһүөхтээхтэр) толуйарга 79 мөл. солкуобай кээмэйдээх субсидия үбэ тиксэрилиннэ. Санаттахха, аҥаардас быйыл сир үлэтигэр аналлаах 174 тиэхиньикэ-тэрил атыылаһыллара былааннаммыта. Бу – модун күүс.
Василий Никифоров