Быйыл Аммаҕа ыытыллыбыт Олоҥхо ыһыаҕар үгүс киһи бэйэтин ис кутугар баҕа санаа оҥостон, иитиэхтии сылдьар толкуйун бар дьон көрүүтүгэр таһаарда.
Бу буолар Олоҥхо ыһыахтарын улуустарынан тэрийии үтүө түмүгэ. Ити курдук, сылтан сыл аайы, Амма ыһыаҕар талаанын арыйбытын курдук, хас биирдии киһи ис айылгытын, кыаҕын уһугуннаран истэҕинэ, сонун толкуй тобуллан, сайдыы суола арыллан, саҥа саҕах салаллан, бииртэн биир сүүрээн кэскиллээх бырайыакка кубулуйан, олоххо киирэн иһиэ этэ буоллаҕа.
Тэҥнэбил: былырыын уонна быйыл
Өймөкөөн улууһуттан быйылгы Олоҥхо ыһыаҕар хаһааҥҥытааҕар да элбэх киһилээх дэлэгээссийэ кыттыыны ылла. Ол өйдөнөр. Былырыын Олоҥхо ыһыаҕын үрдүк таһымҥа ыыппыт буолан, бэйэбит да билбэппитинэн, хас биирдиибит тус эйгэбитинэн, үлэлиир хайысхабытынан “атын улуус хайдах тэрийэр эбитий?” диэн анаан көрдүбүт-иһиттибит. Атын улуустарга холоотоххо, биһиги наар былырыыҥҥыны кытта быйылгыны тэҥнии сырыттыбыт диэххэ сөп. Мин санаабар, ханна да тиийдэрбит, кэлэр сыллар устата Өймөкөөн ыһыаҕын өссө да өргө диэри тэҥнии сылдьарбыт буолуо. Биһиги эрэ буолуо дуо, атын да дьон эмиэ тэҥниир буолуохтаахтар. Бары өттүнэн тус бэйэм инники күөҥҥэ сылдьарбытын бэлиэтээтим. Ордук ыалдьыттары көрсүү өттүгэр – аска-үөлгэ да, суунууга-тарааныыга да Өймөкөөн ыһыаҕар тэҥнээх суох курдук.
Ыһыахтар уратылара
Кэлиҥҥи сылларга Олоҥхо ыһыахтарын тэрээһиннэрэ биллэ тубуста, үрдүк таһымнанна. Мин быйыл алтыс ыһыахпар сырыттым: Дьааҥыга, Намҥа, Алдаҥҥа, Үөһээ Бүлүүгэ, Өймөкөөҥҥө уонна Аммаҕа. Саамай өйбөр-санаабар хаалбыттара – Дьааҥы, Алдан, Өймөкөөн. Баларга быйылгы Амма ыһыаҕын эптим. Дьааҥылар духуобунастарынан, дьиҥнээх саха үгэһинэн куппун туппуттара, алданнар – норуоттар доҕордоһууларын чаҕылхайдык арыйбыттара, өймөкөөннөр ыалдьытымсах буолуу үрдүк таһымын көрдөрбүттэрэ. Ол курдук, биһиги нэһилиэктэрбит атын улуустары көрсүүлэрэ өргө диэри номох буолан, холобурга сылдьыыһы быһылаах. Быйылгы ыһыахха ол хатыламмата. Атын да ыһыахтарга хатыланара саарбах.
Бренд – улуус сирэйэ
Быйыл аммалар улуустарын аатырар символларын (бренд) өрө туттулар. Ол курдук, Амма уута, бурдуга, хайата, дьэдьэнэ, сардааната сувенир да быһыытынан, ас-үөл да быһыытынан хас хардыы аайы батыһа сырыттылар. Ол курдук, сахалыы таҥастаах сүүнэ улахан ити биэс символ ыһыах бастыҥ киэргэллэринэн буоллулар. Сувенирдары холобурдаатахха, пластикка, туойга, таҥаска, тааска эмиэ кинилэр мэлтэһэн олороллор, сыталлар. Быһата, дьон бу символлары хото өйдөбүнньүк оҥостон бардылар. Оттон олохтоох салалта Амма бурдугун кумааҕы бакыаттарга кутан, күндү ыалдьыттарыгар бэлэх уунна. Онон аммалар бэлэх, сувенир өттүн кыайа туппуттар. Биһиги улууспутугар бу өрүт эмиэ учуоттаныан наада эбит. Омук сириттэн, дойду эрэгийиэннэриттэн кэлэр дьон Өймөкөөн Чысхаанын хартыынаҕа, чааскыга, футболкаҕа ойуламмытын, маска кыһыллыбытын, куукула да быһыытынан өйдөбүнньүк гынан төһө уонна хантан ылан бараллара буолла?..
Итии чэй: инники сайдыыны тобулуу
Олоҥхо ыһыаҕын кэмигэр, мин билэрбинэн, улуус салалтата ыалдьыттарын үс түһүмэҕинэн сылаас үүттээх чэйи иһэ-иһэ мааны остуолларыгар санаа үллэстиитин тэрийдилэр. Бастакы остуол – дойду киин куораттарыттан кэлбит ыалдьыттар, иккис – улуустар баһылыктара, үһүс – олоҥхо ыһыаҕын тэрийиигэ көмөлөспүт дьон, тэрилтэлэр бэрэстэбиитэллэрэ. Кэрэхсэбиллээҕэ, көннөрү чэйдээһин, махтал тылларын этинии буолбакка, салгыы өрүттэр хайдах сибээстэрин быспакка үлэлэһиэхтэрин ырыттылар. Алта улуус Олоҥхо ыһыаҕар сырыттым да, маннык көстүүнү аан бастаан көрдүм. Дьыала аһааһыныгар буолбатах – чэйдии олорон сөптөөх кэпсэтиини, бииргэ үлэлээһини тобулуу.
Олохтоох урбаанньыттар күннээтилэр
Кэрэхсэбиллээҕэ баар, быйыл аммалар бэйэлэрин урбаанньыттарын хото өйөөтүлэр. Ол курдук, Олоҥхо ыһыаҕа буолла да, хайаан да киин куораттан ааттаах-суоллаах ас астыыр кэмбинээт дуу, тэрилтэ дуу тиийэн саба тутуохтааҕын курдук өйдүүр этибит. Аммалар бу санааны тосту уларыттылар. Атын улуустар курдук, ыалдьыттары көрсүһүүгэ-аһатыыга биир да Дьокуускай ааттаах-суоллаах тэрилтэтин кытта дуогабардаспакка, бэйэлэрин урбаанньыттарын кыахтарын туһаннылар. Онон көрүллүбүт харчы-үп барыта улуустарын дьонугар хаалла. Хорчуоппаларга үлэлээбит урбаанньыттар доухуоттара биллэ үрдээтэ. Ол оннугар нэһилиэктэр түһүлгэлэригэр, өймөкөөннөргө курдук, икки күнү аһыы сылдьыахпыт диэн эрэммит дьон, биир эбиэтинэн муҥурданнылар. Ол иһин “биһиги нэһилиэктэрбит атын улуустары көрсүүлэрэ өргө диэри номох буолан, холобурга сылдьыыһы быһылаах” диэн сабаҕалыыбын. Ити курдук, мин кылгас бэлиэтээһиним. Өссө да киһи элбэҕи этиэ эбит да, хаһыаппыт кээмэйэ элбэҕи уйбат.
Өймөкөөннөр ситиһиилэрэ
Бу күннэргэ улуус хаһыатыгар Томтортон Олоҥхо ыһыаҕар улуус дэлэгээссийэтин ситиһиилэрин туһунан Надежда Литвинцева сиһилии суруйан ыытта:
“Олоҥхону куолаан толоруу күрэһэр Сордоҥноох оскуолатын оҕолоро кытыннылар (салайааччылара — Альбина Винокурова, Мария Иванова). Саха таҥаһын күрэһэр Прасковья Яковлева, Валентина Прокопьева, Изабелла Стручкова саха дьахтарын сонун толору кэмбилиэгин тигэн, дьон көрүүтүгэр таһаардылар. Томтортон Аэлита Аммосова эдэр олоҥхоһуттар күрэстэригэр кыттан, Нам улууһун Бартыһаан нэһилиэгин “Хомус” фольклор дьиэтин алгысчыта, олоҥхоһута, импровизатор-хомусчута Дмитрий Кривошапкин аатынан анал бирииһин ылла. “Киристэпиэл кэрэхсэлэ” норуот дэгэрэн ырыатын толорооччулар күрэстэригэр Дмитрий Винокуров “Индигир хайаларынан” кэрэхсэттэ. Эдэр оһуохайдьыттар күрэстэригэр Кристина Максимова Өймөкөөн түөлбэтин оһуокайынан болҕомтону тарта. Маны таһынан, чуор куоластаах таланнаах Ньургустаана Дьячкова, Филипп Захаров киэҥ түһүлгэни түмтүлэр. Ньургустаана Михайловна ыһыахха быыстапка күрэҕэр бэйэтин оҥоһуктарын, кыбытык тигиилэрин, Өймөкөөн нэһилиэгин паннотун көрдөрдө. XVIII-XIX үйэтээҕи саха дьахтарын бууктаах сонун толору кэмбилиэгин тигэн, саха таҥаһын күрэҕэр кыттыыны ылла. Өймөкөөнтөн Захаровтар дьиэ кэргэн хомус күрэҕэр “Дьүрүһүйэр, олоҥхо дойдутун хомуһа” кыттыыны ылбыттара. Саха сирин улуустарыттан 100 кыттааччы Тимофей Захаров-Чээбий “Ала Булкун Бухатыыр” олоҥхотун уһун тыыннаах ааҕыыга өрөспүүбүлүкэтээҕи III марафонугар Үчүгэйтэн Наталья Громова, Анатолий Заболоцкай, Өймөкөөнтөн Агафия Готовцева кыттыыны ыллылар. Төрүттэн Елена Слепцова олоҥхоһуттар күрэхтэригэр кыттан бэйэтэ суруйбут олоҥхотун “Баараҕай Батыр Бухатыыр” ааҕан, Махтал суругу туппута. Кини салайар “Байаҕантай” фольклорнай бөлөҕө Аҕыйах ахсааннаах норуоттар күрэстэригэр кытынна. Босиковтар дьиэ кэргэннэрэ “Олоҥхо ыһыаҕын маанылаах таҥаһа” күрэскэ кыттан, “Саҥа сүүрээн” диэн номинацияҕа тиксэн, 10 тыһыынча солкуобайынан наҕараадаланнылар. Уоллара Байдам Босиков “Эмис Түмэппий курдук этэн дьэргэлдьиттэхпинэ” конкурс ааҕыытыгар, “Күн Эрили” олоҥхону хараҕын симэн олорон олоҥхолоон, “Кэскиллээх толорооччу” анал аакка тиксэн, 10 тыһыынча солкуобайы туттардылар. “Уран иэйии, талба талаан түһүлгэтэ” уран иис быыстапкатыгар Любовь Иванова, Тамара Федорова, Антонина Аярова кыттыыны ыллылар. Уус-Ньараттан Дмитрий Аяров норуот уус-уран оҥоһуктарын күрэһэр кыттан, мастан кыһыллыбыт сахалыы иһиттэригэр “Хатыламмат иэйии ” анал аат иҥэрилиннэ. “Өбүгэ хапсаҕайа” күрэххэ Өймөкөөн бөҕөстөрө бэйэлэрин күүстэрин холонон көрдүлэр.
Өймөкөөн улууһун дэлэгээссийэтин Мээндиги нэһилиэгэ көрүстэ. Алаадьынан, уохтаах кымыһынан күндүүлээтилэр, эҕэрдэ үҥкүүнэн киэргэттилэр, хас биирдии ыалдьыкка анал бэлэх туттардылар, минньигэс аһынан аһаттылар. Өймөкөөн улууһун дэлэгээссийэтин Амматаҕы лицей спортивнай саалатыгар хотугу улуустары кытары олохтообуттара. Олоҥхо ыһыаҕар сылдьыбыт Өймкөөн улууһун дьоно бэрт элбэҕи көрөн-истэн, биһирээн кэллибит”.
Улуус дьаһалтатын пресс-сулууспата