Хаачыстыба аан дойдутааҕы күнүн өрөспүүбүлүкэ астыыр-үөллүүр тэрилтэлэрэ сыл аайы бэлиэтииллэр. Быйыл онно аналлаах нэдиэлэ “Арассыыйа – хаачыстыба бэлиэлээх дойду” диэн девиһинэн ыытылынна, итиэннэ Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтигэр “төгүрүк остуолунан” түмүктэннэ.
Министиэристибэ аатыгар быйыл күһүҥҥүттэн “ас-үөл бэлиитикэтэ” диэн урукку дьаралыга хаттаан сөргүтүллүбүтэ мээнэҕэ буолбатаҕын саҥа миниистир Артем Александров өссө төгүл тоһоҕолоон бэлиэтээтэ.
“Билигин аан дойду үрдүнэн үөскээбит быһыыга-майгыга аһынан-үөлүнэн хааччыйыы уонна хааччыллыы боппуруоһа бастакынан туруоруллар буолла, – диир Артем Александрович. – Онон, инники былааннарбыт боччумнаахтар. Биһиги үлэбитигэр РФ Бэрэсидьиэнин В.В. Путин аһынан-үөлүнэн хааччыйыыга куттал суох буолуутун туһунан доктрината уонна өрөспүүбүлүкэбит ааспыт сылга ас-үөл хаачыстыбатын туһунан ылыммыт сокуона төрүт буолаллар”.
Манна сыһыаран суруйдахха, А. Александров Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын академиятыгар үөрэнэн, 2006 с. ас-үөл технологын идэтин ылбыта. Онон, “Ас-үөл технологиятын өрөспүүбүлүкэтээҕи киинэ” судаарыстыба хааһынатын тэрилтэтин салайааччыта Розаида Гудуева “биһиги киһибит”, “министиэристибэ өйүүрүгэр эрэнэбит” диэн ис хоһоонноохтук этэрэ оруннаах. Розаида Петровна Киин 2021 сыл ыам ыйыттан үлэтин саҕалаабытын, бастакы 1,5 сыл олус уустуктук ааспытын, астыыр-үөллүүр тэрилтэлэри инвентаризациялааһын үһүс сылын, онно ирдэниллэр сөптөөх докумуоннара ситэтэ суоҕуттан эбэтэр адьас суоҕуттан, олус эрэйдээхтик ыытылларын иһитиннэрдэ.
“Маннык үлэлиир сатаммат. Эһиги өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн бэриллэр миллиардынан үп көдьүүстээхтик туһанылларын хааччыйыахтааххыт. Биһиги эһигини буруйга-сэмэҕэ тарда сатыыр буолбатахпыт, үлэҕитин бэрэбиэркэлиир, ыйан-сүбэлээн биэрэр боломуочуйалаахпыт”, – диэтэ Киин салайааччыта уонна үгүстэр былаана, стратегията суох үлэлии олороллорун сэмэлээтэ.
Кэлэр 5 сылга тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы стратегиятыгар туһуламмыт Ил Дархан Ыйааҕа ахсынньыга тахсыахтааҕын санатта уонна сэтинньи 20 күнүгэр диэри стратегияларын оҥорон киллэрэ охсоллоругар эттэ.
“Ити докумуоҥҥа ыйылларынан, биэс сыл устатыгар бородууксуйаны оҥорон таһаарыыны 50 бырыһыан, ол аата сыл аайы 10-нуу бырыһыанынан улаатыннарыахтаахпыт. Бу – олус улахан сорук. Ону тэҥэ мантан инньэ хаачыстыбаны тупсарыах тустаахпыт”, – диэтэ Р.П. Гудуева.
Билиҥҥи туругунан, “Кырдьыктаах бэлиэ” (“Честный знак”) национальнай тиһиккэ үүт астыыр 87, ыраас ууну кутар 56 уонна пиибэ астыыр 8 тэрилтэ регистрацияламмыт. “Сыыппара үүт тутар пуун” бырайыак “Хоту” ТХПК-гэр (Мэҥэ Хаҥалас) киллэриллибит. Бу сыл иһинэн өссө “Сыа Бүлүү” (Бүлүү куорат), “Үрдэл” (Сунтаар), “Павловскайдааҕы үүт собуота” (Мэҥэ Хаҥалас) кэпэрэтииптэргэ киллэриллиэхтээх. Онон үүт хаачыстыбатын хонтуруоллааһыҥҥа бастакы хардыылар оҥоһуллан эрэллэр. “Сыа Бүлүү” ТХПК салайааччыта Алексей Кондратьев исписэлиистэри “Меркурий” тиһиккэ үөрэтэр куурус наадатын эппитин Киин астыыр-үөллүүр тэрилтэлэр туһааннаах үлэһиттэрин барыларын мунньан, ахсынньыга куурус тэрийэн ыытыах буолла.
Мунньахха астыыр-үөллүүр тэрилтэлэргэ технолог идэлээхтэр тиийбэттэрэ үлэни-хамнаһы атахтыырын, онтон сылтаан хаачыстыба доҕолоҥнуурун ыйдылар. Оннооҕор “Дьокуускайдааҕы килиэп кэмбинээтэ” АУо-ҕа үөрэхтэрин саҥа бүтэрбит эдэр исписэлиистэр кылгастык үлэлии-үлэлии баран хаалаллар. Тыа сиригэр бара даҕаны сорумматтар. Төрүөтэ – хамнас кырата уонна олорор дьиэнэн хааччыллыы уустуга. Хамнаһы 60-70 тыһ. солкуобайга диэри үрдэттэххэ итиэннэ учууталларга, миэдиктэргэ курдук олорор дьиэни атыылаһыыга (тутууга) ипотека үлэлиирэ буоллар, хайыахтар эбитэ буолла?
Эбэтэр төрүөтэ олох төрдүгэр сытар дуу? Аартыкатааҕы судаарыстыбаннай агротехнологическай университет агротехнологическай факультетын декана Андрей Сидоров иһитиннэрбитинэн, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн аграрнай хайысхалаах 95 оскуола баарыттан сылга 15-30 оҕо эрэ үөрэххэ туттарсар. “Быйылгыттан агрооскуолалары кытта ыкса үлэлэһэн эрэбит. Тулагы оскуолатын кытта астыыр-үөллүүр дьоҕус сыах арыйан үлэлэтиэхпит. Дьиҥэр, оҕо уһуйааҥҥа сылдьар сааһыттан астыыр-үөллүүр идэҕэ сыһыаран ииттэххэ ордук көдьүүстээх буолуоҕа биллэр”, – диир Андрей Андреевич.
Киһи күҥҥэ үстэ аһыырын ким даҕаны уларытар, бобор кыаҕа суох. Онон, асчыт-технолог идэлээхтэргэ аан мэлдьи аһаҕас.
Василий Никифоров
Анна Сергучева (ТХАҮөБМ пресс-сулууспата) хаартыскаҕа түһэриитэ