Ыам ыйыгар дойдубут — Арассыыйа уонна Саха сирин — олохтоохторугар улахан бэлиэ өйдөбүнньүк бырааһынньыктар бааллар. Олортон саамай долгутуулааҕынан Улуу Кыайыы күнэ буолар. Быйыл өрөгөйдөөх Кыайыы 79 сылын бэлиэтиэхпит. Күнтэн күн кыайыы иһин уоттаах сэриигэ олохторун харыстаабакка кыттыбыт хорсун-хоодуот дьоммут ахсаана аҕыйаан иһэр…
УЛУУ Кыайыыны сэриилэспит эрэ дьон уһансыбатахтара. Сааны кыайан тутар кыахтаах, күүстээх-уохтаах эр дьон сэриигэ ыҥырыллан барбыттара, оттон тыылга дьахталлар, оҕолор уонна кырдьаҕастар хаалан, туох баар үрүҥ-хара үлэни толорбуттара. Кинилэр түүннэри-күнүстэри «Туох — барыта фроҥҥа!» диэн ыҥырыынан салайтаран, норуот уонна тыа хаһаайыстыбатыгар сыралаһан үлэлээбиттэрэ. Билигин үлэ фронун бэтэрээннэрэ эмиэ аҕыйаатар-аҕыйаан иһэллэр.
Уоттаах сэрии буола турар да кэмигэр дьон-сэргэ син биир олоххо, сырдыкка тардыһан ыал буолаллара, оҕолоноллоро. Аччык-туор сылларга төрөөбүт оҕолор олохторо эмиэ ыарахан этэ. Билигин кинилэр «сэрии кэмин оҕолоро» (дети войны) диэн ааттаах, 80 саастарыттан балачаа тахсан, ахсааннара эмиэ күннэтэ аччаан иһэр…
Ол да иһин дойдубут ааспыт олоҕун ыарахан дьылларын аҕам саастаах дьоммут хайдахтаах курдук туруулаһан туораан, бу билиҥҥи уйгу-быйаҥ олох кэлбитин туһунан аныгы көлүөнэ ыччакка өйдөтүөх, билиһиннэриэх тустаахпыт. Итинник үтүө санаанан салайтаран араас өйдөбүнньүк тэрээһиннэргэ ыччаттар кыттан кырдьаҕастары көрсөн чиэстээн, сэмэй бэлэх-туһах туттараллара, ытыктабылларын бэлиэтигэр кэпсэтэн-сэһэргэһэн бараллара күндү. Баҕар, сарсын ол кыаллыа суоҕа ээ…
ДЬОКУУСКАЙ куоракка Өймөкөөнтөн кырдьар саастарыгар көһөн кэлэн олохсуйбут дьон, бэтэрээннэр балайда элбэхтэр. Бу күннэргэ кинилэри анаан-минээн Өймөкөөн улууһун “Чысхаан” түмсүүтэ (землячество салайааччыта Анна Атастырова) көрсөн, улуус дьаһалтатын аатыттан бэлэх, бородуукта наборун туттаран бардылар.
Холобур, Үчүгэй нэһилиэгиттэн төрүттээх «сэрии оҕотугар» Василий Степанович Винокуровка кинилэр икки толору пакеттаах кэһии киллэрбиттэригэр биһиги олус соһуйдубут уонна үөрдүбүт. Дьэ, бу маннык элбэх астаах-үөллээх бэлэҕи урут туппат этибит. Ол иһин Анна Николаевнаны кылгастык кэпсииригэр көрдөстүм.
— Быйыл Кыайыы бырааһынньыгын көрсө бэтэрээннэргэ маннык бородууктанан көмө Өймөкөөн улууһун баһылыгын социальнай боппуруостарга солбуйааччы Саргылаана Можукова өйөбүлүнэн, быһаччы кыттыытынан оҥоһулунна. Дьокуускайга баар өймөкөөттөр түмсүүлэрин испииһэк түһэриитинэн уопсайа 40 тыыл бэтэрээнигэр, сэрии оҕолоругар уонна СВО-ҕа сылдьыбыт 10 буойуҥҥа бородуукта набора көрүлүннэ. Итиэннэ билигин сулууспалыы сылдьар дьоҥҥо эмиэ бэлэмнэннэ. Уопсайа 75 тыһ. суумаҕа 50 ас-үөл бэлэҕэ оҥоһулунна.
Ол курдук, ытык кырдьаҕастарбыт, тыыл бэтэрээннэрэ — Хара Тумултан төрүттээх Авдотья Яковлевна Винокурова (1929 с.т.), Өймөкөөнтөн — Екатерина Прокопьевна Иванова (1933 с.т.), Биэрэк Үрдүттэн Павел Павлович Кондаков (1935 с.т.) бэлэх тутан үөрдүлэр. Томтортон төрүттээх, билигин өрөспүүбүлүкэтээҕи интернат-дьиэҕэ олорор Ульяна Деомидовнаны Слепцованы карантин буолан, көрүһүннэрбэтилэр. Былырыын кинини тус көрсөн, кэпсэтэн ытык кырдьаҕас үөрбүтэ аҕай. Бэйэлэрин кэмнэригэр араас эйгэҕэ үлэлээбит Гаврил Афанасьевич Стручков, Прокопий Прокопьевич Винокуров, Христина Григорьевна Иванова, Мария Иннокентьевна Винокурова, Мария Иннокентьевна Кондакова, Прасковья Петровна Афанасьева (Покровскай к. олорор), Николай Ильич Винокуров (Нам Арбыныгар), Ульяна Николаевна Дягилева бэлэх тутан астыннылар. Итини тэҥэ “сэрии сылларын оҕолоро” бэлэх тутан долгуйдулар, төрөөбүт дойдуларын, дьоннорун санаан ылан үөрдүлэр.
СВО-ҕа сылдьыбыт, билигин куоракка баар Өймөкөөн уолаттарыгар — Гаврил Колесовка, Семен Сивцевкэ, Сергей Васильевка, Рустам Машариповка, Феофан Чукровка эмиэ бэлэх туттардыбыт. Билигин СВО-ҕа сулууспалыы сылдьар Иван Егоров ийэтигэр Оксана Адамовнаҕа бэлэхпитин биэрдибит. Сордоҥноохтон төрүттээх, ытык иэһин төлүү сылдьан суох буолбут Александр Вензель элбэх оҕолоох дьиэ кэргэнигэр эмиэ туттардыбыт, — диэн үллэһиннэ Өймөкөөн улууһун биир дойдулаахтар “Чысхаан” түмсүүлэрин салайааччыта Анна Атастырова.
Биллэн турар, куорат услуобуйатыгар бачча элбэх бэлэҕи илдьэн туттарыы биир киһи кыайбат үлэтэ. Онон землячествоҕа Өймөкөөн түмсүүтүн актыбыыстара Кыыдаана, Василий Поповтар, Татьяна Иванова, Вальдемар Пономарев, Анатолий Атастыров көмөлөстүлэр. Кинилэргэ улахан махтал!
_ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _
Дьон-сэргэ махтала улахан, куйаар ситимин нөҥүө бэлиэр маннык үллэстэллэр.
— Бэлэх туттубут. Биир дойдулаахтарбытыгар өйөбүлгүт иһин барҕа махтал! (Арассыыйа Дьоруойа Александр Колесов суруйбут).
— Наһаа улахан махталбытын ыытабыт. Баһаалыста, улуус дьаһалтатыгар, землячествоҕа тиэрдээриҥ — олус диэн үөрдүбүт, соһуйан да хааллыбыт. Барыгытын кэлэн иһэр Улуу Кыайыы күнүнэн эҕэрдэлиибит. Доруобай, дьоллоох буолун! — Екатерина, Гаврил Стручковтар.
— Кырдьаҕастаргытын умнубаккытыгар истиҥ улахан махтал. Оҕолоргут-сиэннэргит эһигини өрүү үөрдэ сырыттыннар, дьоҥҥо оҥорор үтүөҕүт кэнэҕэһин бэйэҕитигэр уон оччонон эргийдин. Дьоллоох буолуҥ! – диэбиттэр куоракка олорор биир дойдулаахтарбыт.
Дьэ, ити курдук үөрүүлээх сонуну Дьокуускайтан тиһэн уонна кэргэнин Василий Степанович аатыттан махтана ыстатыйаны суруйан ыытта —
Маргарита Егоровна ВИНОКУРОВА,
педагогическай үлэ бэтэрээнэ,
СР Үөрэҕириитин үтүөлээх үлэһитэ, общественнай кэрэспэдиэн.
Хаартыскалары тиксэрдэ Анна Атастырова